Aktualność

Biblioteka strefą aktywności sąsiedzkiej

W wygłoszonym w 1981 roku odczycie z okazji dwudziestopięciolecia biblioteki w Mediolanie, Umberto Eco  kreśli wizję biblioteki, która jest „radosna, zapewniająca możliwość wypicia kawy ze śmietanką, (…) biblioteki do której chodzi się chętnie i która przeobrazi się w wielką machinę spędzania czasu”. Eco podkreśla, że najważniejszym atutem instytucji powinna być otwartość na różnorodne potrzeby odbiorców. „Gmach będący pomieszczeniem biblioteki winien mieć położenie centralne, łatwo dostępne również dla niepełnosprawnych, i być otwarty w godzinach dogodnych dla wszystkich. Gmach i jego wyposażenie powinny być estetyczne, wygodne i przytulne, a sprawą o zasadniczym znaczeniu jest to, by czytelnicy mieli bezpośredni dostęp do półek”.

Odczyt Eco kończy pytanie „Czy zdołamy przeobrazić utopię w rzeczywistość?”

Dziś, odwiedzając polskie biblioteki, w wielu przypadkach możemy odpowiedzieć twierdząco. Gruntowe przemiany dotyczą zarówno dużych miast, miasteczek i wsi. Biblioteki stały się, bądź są w procesie stawania się, miejscem, które cechuje gościnność, przytulność, a także otwartość. Do podstawowej funkcji gromadzenia, opracowywania i wypożyczania zbiorów, na dobre wpisała się kreacja życia kulturalnego lokalnej społeczności. Biblioteki organizują wydarzenia, nie tylko promujące czytelnictwo (spotkania autorskie, konkursy czytelnicze, festiwale literackie, lekcje biblioteczne), z powodzeniem zastępują (tam gdzie ich nie ma) lub konkurują z ofertą proponowaną przez domy/ośrodki kultury. Biblioteka to dziś pożądana przez Umberto Eco „machina spędzania czasu” -  warsztaty, kursy, kluby tematyczne – to dla wielu bibliotekarek i bibliotekarzy chleb powszedni - osoby zatrudniane w bibliotece często stają się projektantami oferty kulturalnej dla swoich odbiorców. Chociaż pojęcie „trzeciego miejsca” samo w sobie nie jest nowe (Ray Oldenburg wprowadził je w 1989 roku), to w ostatnich latach, jest chętnie przywoływane w kontekście bibliotek. Koncepcja Oldenburga zakłada, że nasze życie koncentruje się wokół domu, pracy i – trzeciego miejsca – neutralnej przestrzeni dla spędzania czasu wolnego, która wzmacnia poczucie przynależności i pozwala, w wymiarze indywidualnym i grupowym, realizować nasze potrzeby kulturalne, towarzyskie, społeczne. Przyjazne miejsce kojarzone z czasem wolnym od pracy i obowiązków, zaaranżowane tak, aby realizowało potrzeby różnorodnych odbiorców – oto azymut obierany chętnie przez kierujących bibliotekami.

Dziś biblioteka nastawiona wyłącznie na działania związane z gromadzeniem i udostępnianiem zbiorów, to stanowczo zbyt mało. Sukcesu nie osiągnie też ta placówka, która do wypożyczania książek dorzuci przypadkowo skonstruowaną ofertę zajęć pozalekcyjnych i wydarzeń kulturalnych. O powodzeniu decyduje świadome kreowanie charakteru miejsca, z uwzględnieniem gdzie i dla kogo się działa. Diagnozy, czy choćby proste ankiety, pozwalają określić kim jest odbiorca, czego potrzebuje, co może go zainteresować, jakich wrażeń kulturalnych szuka? Równocześnie, coraz chętniej poznaje się kontekst miejsca - opowieści, które skrywa dzielnica/miasteczko, budynek, w którym znajduje się instytucja. Biblioteka świadoma swojej tożsamości, która rozpoznała potrzeby odbiorców, wydaje się być gotowa na kolejny krok - otwarcie na współdziałanie z mieszkańcami i mieszkankami, a formułą organizacyjną, która pozwala osiągnąć ten cel jest Strefa Aktywności Sąsiedzkiej (SAS).

SAS zakłada zapewnienie lokalnej społeczności warunków do podejmowania oddolnych inicjatyw, jest nastawiony na wzmacnianie integracji, dawanie mieszkańcom i mieszkankom przestrzeni do aktywnego spędzania czasu wolnego w najbliższym otoczeniu. Biblioteki, które u swoich założeń są instytucjami opartymi na zaufaniu, współdzieleniu, egalitarnym dostępie do dóbr kultury, wydają się być idealnymi przestrzeniami do rozwijania potencjałów kulturotwórczych w lokalnym środowisku.