Modele partycypacji społecznej

Publikacja skierowana jest przede wszystkim do organizatorów procesów partycypacyjnych, skupia się bowiem na perspektywie formalnych inicjatorów takich działań. Poradnik zawiera wskazówki dot. przygotowania, przebiegu oraz radzenia sobie z realizacją procesów partycypacyjnych, opartych głównie na konsultacjach społecznych. Poza częścią teoretyczną w publikacji znalazła się też część bardziej praktyczna, przybliżająca podstawowe narzędzia ułatwiające procesy partycypacyjne, zawierająca również listę kontrolną, przydatną tuż przed rozpoczęciem procesu partycypacyjnego. Publikacja powstała wprawdzie z myślą o ułatwieniu pracy małym samorządom, jednak może być pomocna także bardziej zaawansowanym organizatorom procesów partycypacyjnych.

W artykule przedstawiono zjawisko partycypacji społecznej jako narzędzia komunikacji na przykładzie wybranych polskich miejscowości m.in. Szczecina, Poznania, Krakowa, Warszawy oraz Łodzi. Głównym celem analizy jest pokazanie istotności partycypacji społecznej jako procesu, w którym mieszkańcy współdzielą władze w mieście. Zaprezentowano definicje takich zjawisk, jak partycypacja społeczna, społeczeństwo obywatelskie i komunikacja społeczna. Na podstawie przedstawionych dobrych praktyk zostały wyciągnięte i opisane wnioski dotyczące znaczenia, istotności zjawiska partycypacji społecznej.

Publikacja powstała jako rezultat współpracy autorów z 25 gminami z województwa kujawsko-pomorskiego, pomorskiego, warmińsko-mazurskiego i zachodnio - pomorskiego w przygotowaniu i realizacji konsultacji społecznych w obszarze planowania przestrzennego. Jej celem jest pokazanie pozytywnych przykładów włączania obywateli w podejmowanie decyzji, a także rozwiązania i techniki, które okazały się skuteczne w konsultacjach realizowanych w trudnym dla partycypacji obszarze planowania przestrzennego.

W publikacji opisano tak doświadczenia gmin, które brały udział w konsultacjach, jak i konkretne techniki konsultacyjne, które sprawdziły się w konsultowaniu dokumentów planistycznych m.in. spotkania konsultacyjne, spacer badawczy, world cafe, zogniskowane wywiady grupowe, makiety przestrzeni, geoankiety i inne.

W kolejny rozdział poświęcony został włączeniu w konsultacje grup i specjalnych potrzebach funkcjonalnych.

Narzędziownik to praktyczny poradnik oparty na doświadczeniach współpracy z mieszkańcami Wrocławia dwóch organizacji pozarządowych - Fundacji Dom Pokoju i Fundacji na Rzecz Studiów Europejskich. Jest on uzupełnieniem do publikacji Włączenie nowych technik konsultacyjnych do konsultacji społecznych we Wrocławiu. Przedstawia on według przyjętego schematu najważniejsze narzędzia oraz modele działania włączające społeczność lokalną / mieszkańców miasta / obywateli w proces decyzyjny. Każda z propozycji zawiera krótki opis narzędzia, sytuację czy działanie w którym może ono zostać zastosowane, proces rekrutacji uczestników, najważniejsze etapy działania, efekt oraz rekomendacje. Co więcej każda z propozycji uzupełniona jest o spis plusów i minusów oraz studium przypadku pokazujące narzędzie czy model w praktycznym kontekście. Opisy nie są mocno rozbudowane, publikacja ma charakter informacyjny, wprowadzający w zagadnienie, pozwalające zorientować się na czym polega podstawowa charakterystyka narzędzi partycypacyjnych. Ten sam układ opisu pozwala na porównanie poszczególnych propozycji.

Raport O partycypacji. Podsumowanie badań i analiz dotyczących partycypacji obywatelskiej w Polsce jest kolejnym z takich opracowań które przygotowała Pracownia Badań i Innowacji Społecznych „Stocznia”. Ma więc on istotną wartość z punktu widzenia ciągłości analizy i obserwacji zagadnienia partycypacji obywatelskiej w zmieniającej się rzeczywistości społeczno-politycznej, w której zagadnienie to staje się nie nowym podejściem a preferowanym zarówno na poziomie lokalnym jak i ogólnopolskim. Raport jest omówieniem przeprowadzonych badań oraz kwerendy danych zastanych dotyczących partycypacji obywatelskiej. Zarówno badania jak i kwerenda były ograniczone merytorycznie ze względu na obszerność materiału – metodologia badań omówiona została w ostatnim rozdziale. Pozwala to z jednej strony zapoznanie się na początku z materiałem właściwym raportu, z drugiej zaś może być wykorzystane jako efektywny wzór dla przyszłych badań z tego zakresu. Materiał oraz badanie to wynik projektu Konsultacje z zasadami, realizowanego przez Pracownie Badań i Innowacji Społecznych „Stocznia” z Fundacją Inicjatyw Społeczno-Ekonomicznych i współfinansowanego z Funduszy EOG w ramach programu Obywatele dla Demokracji. Raport rozpoczyna się od przedstawienia szerokiego kontekstu udziału obywateli w sferze publicznej w Polsce. Następnie wskazuje dostępne na czas powstawania raportu rozwiązania i regulacje umożliwiające działania partycypacyjne, włączające obywateli w działania decyzyjne. A są to referenda lokalne, inicjatywy lokalne, fundusz sołecki oraz budżet partycypacyjny. Omówione zostają przy tej okazji skala wykorzystania poszczególnych rozwiązań oraz jeśli było to możliwe zmiana w czasie jaka zaszła w ich obrębie. Odrębnym zagadnieniem przedstawionym w raporcie jest udział organizacji pozarządowych w lokalnych konsultacjach społecznych.

Przewodnik definiuje czym jest panel obywatelski oraz opisuje jego znaczenie dla procesów demokratyzacji podejmowania decyzji. Następnie krok po kroku opisuje procedurę organizacji panelu: począwszy od wyboru tematu panelu, czas jego trwania, wybór panelistów i system ich wynagradzania, facylitacja całego procesu, podejmowanie decyzji – sprawdzanie konsensusu, na wdrażaniu rekomendacji skończywszy. W całym opisie autor odwołuje się do polskich regulacji prawnych oraz do przykładów tak krajowych jak i zagranicznych. Na końcu opisuje panel jako stały element demokracji oraz przedstawia standardy organizacji paneli obywatelskich.

Celem publikacji jest opisanie podejmowanych przez miasta działań, włączających mieszkańców w zarządzanie samorządem lokalnym.  W raporcie koncentrują się na partycypacji publicznej, werdykalnej, pomijają zagadnienia partycypacji horyzontalnej. Publikacja opisuje różne narzędzia partycypacji zaczynając od konsultacji społecznych, przez budżet obywatelskich  na inicjatywie uchwałodawczej kończąc. Została podzielona na trzy części: "Wnioski i rekomendacje" (zawiera obserwacje podsumowujące monitoring oraz wnioski dla osób kształtujących politykę miejską na poziomie krajowym lokalnym jak i do sektora badawczego), "Monitoring" (zawiera szczegółowe wyniki badań własnych jak i wnioski z analizy publikacji i badań prowadzonych przez inne organizacje, instytucje), "Spojrzenie w głąb"(zawiera zagadnienia związane z konsultacjami dokumentów planistycznych oraz budżetem obywatelskim) W ostatniej części autorzy szczegółowo analizują budżet obywatelski  - jego genezę, różne formy. Jako studium przypadku został przedstawiony budżet obywatelski w Dąbrowie Górniczej. Prócz prezentacji w każdym z rozdziałów różnych narzędzi za pomocą, których mieszkańcy mogą wpływać na sposób , w jaki funkcjonuje ich miasto, część publikacji jest poświęcono aktywności wyborczej w wyborach lokalnych.

Autorzy publikacji dostrzegają dużą wartość zaangażowania mieszkańców w proces tworzenia planów miejscowych. Podkreślają, że  partycypacja w zakresie uchwalania prawa miejscowego stanowi jeden z niewielu obszarów, w którym dialog społeczny jest narzucony ustawowo, jednak w praktyce jest realizowany w minimalnym zakresie, w sposób zniechęcający do partycypacji. Stąd powstał pomysł na projekt pilotażowy rozszerzenia konsultacji społecznych w procedurze uchwalania planów miejscowych. Podsumowaniem zdobytych doświadczeń jest ta publikacja.
W pierwszej części przedstawione zostały studia przypadku związane z partycypacyjnym tworzeniem planu w trzech miejscach Warszawy (Targówek Mieszkaniowy, Sadyba i Ursynów).
Część druga to narzędziownik, czyli przetestowane różne narzędzia docierania z wiedzą o planie miejscowym i konsultacjach projektów planów do mieszkańców.Opisano m.in. spacer architektoniczny, warsztaty diagnostyczne, geoankietę, makietę, i inne formy.
Trzeci rozdział to wnioski dotyczące wdrażania partycypacji na bazie przeprowadzonych konsultacji. Autorzy opisują w nich wyzwania i pozytywne strony rozszerzonej partycypacji w tworzeniu planów miejscowych.
Część czwarta to refleksje ekspertów na temat idei, postaw, narzędzi, które mogą czynić partycypację w planowaniu przestrzennym bardziej efektywną.
Następnie w części piątej zostają opisane dobre praktyki z miast europejskich takich jak Rotterdam, Amsterdam, Oslo, Londyn.
Całość publikacji zamyka rozdział podsumowujący wiedzę czym jest miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego (MPZP), co zawiera, po co i kto go robi, itp. Zawiera także instruktaż jak czytać MPZP.

Celem tej publikacji jest wzrost efektywności mechanizmów konsultacji społecznych. Publikacja powstała, aby podręcznik dla nauczycieli pracujących z młodzieżą na lekcjach poświęconych aktywności obywatelskiej, np. budżetowi partycypacyjne-mu czy konsultacjom społecznym.
Składa się z dwóch części: teoretycznej i praktycznej.
Część teoretyczna zawiera definicje konsultacji społecznych i budżetu partycypacyjnego oraz innych form aktywności obywatelskiej, jak i opis metod konsultacji przydatnych w nauczaniu (kawiarenka obywatelska, spacery badawcze, world Cafe, kropkokracja, mapowanie problemu i inne).
Część druga to gotowe scenariusze zajęć dotyczące różnych form partycypacji społecznej.

Publikacja opisuje prawny i historyczny kontekst planowania przestrzennego w Polsce i związane z tym dysfunkcje. Następnie opisuje jak stworzyć dobry plan przestrzenny, kładąc duży nacisk na zaangażowanie w ten proces mieszkańców i innych interesariuszy. W końcu prezentuje wyzwania i trendy współczesności tj. zwarte miasto, starzenie się społeczeństwa, społeczeństwo obywatelskie, zmiany klimatyczne, które kształtują obraz współczesnego miasta.

Publikacja dotyczy zagadnień związanych z projektowaniem przestrzeni publicznych wraz z jej użytkownikami – mieszkańcami. Skupiając się na konkretnym ich rodzaju – ulicach prowadzi czytelnika przez proces realizowania założeń przestrzennych przy uwzględnieniu zaangażowania przyszłych użytkowników. Prezentowana publikacja wyróżnia się obszarem w którym istnieje  możliwość włączenia działań partycypacyjnych w projektowanie przestrzeni – infrastruktury drogowej. Zawiera ona wskazówki do stworzenia strategii transportowych, przykładowe ich cele, etapy realizacji, konieczne do uwzględnienia elementy składające się na ten rodzaj infrastruktury drogowej i założenia partycypacyjne w projektowaniu oparte o tzw. dialog drogowy. Omawiany model działania zobrazowany jest studium przypadku dialogu drogowego dotyczącego realizacji przestrzennych w  Toruniu. Ostatnia część publikacji zawiera przykładowe formularze przydatne do realizowania badań ulicy.  Publikacja powstała w ramach projektu „Przepis na ulicę”, realizowanego w ramach programu Obywatele dla Demokracji przez Pracownię Zrównoważonego rozwoju, finansowanego ze środków Europejskiego Obszaru Gospodarczego we współpracy z Miejskim Zarządem Dróg w Toruniu. Partnerem projektu był Marszałek Województwa Kujawsko-Pomorskiego.

Podręcznik ma na celu przekonanie, że wczesna partycypacja społeczna ułatwia sporządzanie planów przestrzennych, ogranicza ilość sporów i konfliktów, zazwyczaj wydłuża sam proces, jednak sprawia , że rezultaty są lepsze od czysto eksperckiego planowania. Publikacja definiuje czym jest partycypacja społeczna i jak prowadzi się ten proces. Wskazuje, które elementy partycypacji społecznej wynikają z regulacji prawnych dotyczących planowania przestrzennego. Podręcznik opisuje podstawowe zasady partycypacji w planowaniu przestrzennym. Prezentuje narzędziownik, czyli zbiór technik wykorzystywanych w procedurach planistycznych. Pokazuje dobre praktyki, umożliwia zapoznanie z przykładami wprowadzania dodatkowych (wykraczających poza wymogi ustawowe) działań partycypacyjnych do procedury planistycznej.

Publikacja jest kontynuacją „Przewodnika wspólnego planowania” wydanego przez Pracownię Badań i Innowacji Społecznych „Stocznia” w ramach projektu współfinansowanego przez Szwajcarię (szwajcarski program współpracy z nowymi krajami członkowskimi Unii Europejskiej).Publikacja zawiera opis działań przeprowadzonych przez Pracownię Badań i Innowacji Społecznych „Stocznia” we współpracy z przedstawicielami komórki Innowacje Społeczne Parku Naukowo-Technologicznego oraz Centrum Aktywności Seniora (CAS), w ramach którego działa Gdyński Uniwersytet Trzeciego Wieku (GUTW). Gdynia to miasto z wdrożoną wiele lat temu wieloaspektową polityką senioralną. Mając na względzie rosnącą populację osób starszych oraz ich zainteresowanie działalnością CAS i GUTW przeprowadzono szereg działań konsultacyjno-ewaluacyjnych dot. nie tylko oferty i sposobu funkcjonowania tych instytucji, ale również mających na celu zgłaszanie przez samych badanych pomysłów na lepsze dostosowanie działalności CAS i GUTW do ich potrzeb, poruszono też wątek oferty Miasta Gdyni kierowanej do seniorów. Przewodnik to wciąż aktualny modelowy scenariusz badawczy, zawierający oprócz opisu poszczególnych jego etapów także uwagi dot. analizowania danych o użytkownikach instytucji oraz rozwiązania pozwalające na uzyskanie szerszego spektrum badawczego przy przeprowadzaniu podobnego procesu partycypacyjnego. 

Publikacja traktuje o szkole jako przestrzeni wspólnej dyrekcji, nauczycieli, uczniów, rodziców i otoczenia. To miejsce wspólnego rozwiązywania bieżących problemów i wprowadzania w życie pomysłów na zmiany. Publikacja jest napisana z myślę o dyrektorach/kach, nauczycielach/kach chcących stworzyć w swoich placówkach warunku do partycypacji uczniowskiej. Może być również czytana przez uczniów, gotowych pełnić rolę lidera zmiany w swoich szkolnych środowiskach.

Czytelnik/czytelniczka zapoznaje się w pierwszej części z definicjami, partycypacji publicznej, uczniowskiej, podstawami teoretycznymi jak i kogo włączać we współdecydowanie o szkole.Autorzy opierają swój opis o prawo jak i podstawę programową.

W kolejnym rozdziale opisują krok po kroku proces podejmowania decyzji, dobre praktyki oraz przeciwstawiają zbiór praktycznych narzędzi do wykorzystania we wprowadzaniu partycypacji w szkole.

Publikacja ma charakter poradnika skierowanego do nauczycieli i nauczycielek  jak i do uczniów i uczennic czy rodziców zainteresowanych wdrożeniem w szkole budżetu partycypacyjnego (BP).

Zawiera część bardziej teoretyczną dotyczącą terminów, definicji czy też opisu wartości, na których należy budować szkolny budżet partycypacyjny, i praktyczną opisującą krok po kroku jak tworzyć szkolny BP. W poradniku znajduje się krótki opis doświadczeń z pilotażowego wdrożenia BP w 8 warszawskich szkołach jak i .wzory dokumentów ułatwiających wdrożenie tego narzędzia partycypacji w szkole.

Artykuł dotyczy wykorzystania technik informacyjnych przez administracje publiczną w komunikacji z mieszkańcami i ich partycypacji. Autorzy koncentrują się na partycypacji społecznej on-line w kontekście planowania przestrzennego. Celem publikacji jest opisanie standardów e-partycypacji.

Autorzy rozpoczynają od opisu form e-partycypacji w procesie planowania przestrzennego. Następnie charakteryzują uwarunkowania prawne partycypacji społecznej w planowaniu przestrzennym w Polsce oraz profil użytkowników systemów e -partycypacji.

Kolejny rozdział artykułu dotyczy badań empirycznych - analizy stron internetowych wybranych gmin. Z opisu wyników badań autorzy przechodzą do formułowania standardów w planowaniu przestrzennym. Dzielą je na kategorie: standard minimalny - wynikających z ustawy, standard powszechny (publikowanie treści planistycznych w internecie), standard prospektywny (docelowy, przyszłościowy).

Photo by Tobias on Unsplash

Poradnik powstał jako zwieńczenie projektu Włączenie nowych technik konsultacyjnych do procesu konsultacji polityk publicznych w Gminie Wrocław realizowanego przez Fundację Rozwoju Demokracji Lokalnej - Ośrodek Kształcenia Samorządu Terytorialnego im. Waleriana Pańki w partnerstwie z Gminą Wrocław. Poradnik zawiera refleksje i profesjonalne doświadczenia dotyczące wdrażania nowych technik konsultacyjnych. Opisuje poszczególne metody i techniki konsultacyjne, wskazuje na sposoby ich stosowania i możliwe korzyści jak i zagrożenia płynące z ich wdrażania.  Treści zawarte w poradniku  odnoszą się również bezpośrednio do doświadczeń i dobrych praktyk związanych z konsultacjami społecznymi wdrażanymi we współpracy międzysektorowej – między jednostkami publicznymi a organizacjami pozarządowymi.

Poniższa publikacja zawiera rekomendacje powstałe w wyniku refleksji z realizacji projektu "Z klasą o kulturze. Przekraczanie granic klasowych w partycypacji obywatelskiej”, prowadzonego przez Fundację Pole Dialogu we współpracy z Miejskim Domem Kultury w Ornecie.

Autorzy analizują zależność miejsca w strukturze społecznej z praktyką uczestnictwa w kulturze. Zauważają, że " Wykluczenie
kulturowe i społeczno-ekonomiczne są ze sobą silnie powiązane, a inkluzja kulturowa może stać się narzędziem zwiększania integracji społeczności i budowania podstaw rozwoju lokalnego. Dlatego tak ważne wydaje się uwzględnienie obok
płci, wieku, miejsca zamieszkania również przynależności klasowej potencjalnych odbiorców działań instytucji kultury.

Szkoła to miejsce, w którym uczniowie spędzają dużą część swojego życia. Uczą się , zdobywają kompetencje społeczne, zaspakajają tam swoje potrzeby - jedną z nich jest poczucie bezpieczeństwa.

Autorka w publikacji definiuje szczegółowo termin bezpieczeństwa, opisuje style zarządzania i przywództwa w szkole, w tym zarządzania partycypacyjnego. By przejść do zagadnienia zarządzania bezpieczeństwem w szkole.