Modele aktywność obywatelska

Projekt zrealizowany został przez Związek Stowarzyszeń Forum Lubelskich Organizacji Pozarządowych, dofinansowany ze środków Rządowego Programu na rzecz Aktywności Społecznej Osób Starszych na lata 2014-2020.

 To projekt opisujący obszary i formy aktywności społecznej oraz uczestnictwo obywatelskie seniorów w Lublinie, zamieszkujących wybrane dzielnice. Jako aktywność społeczną przyjęto udział badanych we wszelkich działaniach grupowych podejmowanych w swoich społecznościach na rzecz innych osób lub dla tzw. dobra wspólnego, przejawiających się nie tylko jako uczestnictwo w formalnych organizacjach pozarządowych, ale także we wspólnotach nieformalnych (np. parafialnych) oraz działaniach podejmowanych indywidualnie (np. pomoc sąsiedzka). W ramy partycypacji obywatelskiej wpisano natomiast zaangażowanie w działanie demokratycznych struktur organizacji państwowej i/lub struktur samorządu lokalnego (w tym m.in. udział w konsultacjach społecznych, budżecie partycypacyjnym, wyborach na wszelkich szczeblach, lecz również zainteresowanie wydarzeniami w kraju, mieście oraz dzielnicy). Z uwagi na pogłębiające się starzenie demograficzne społeczeństwa polskiego badanie daje obraz aktywności w wymienionych obszarach bardzo istotnej grupy. Ustalona próba badawcza nie jest wprawdzie liczebna, ale na uwagę zasługuje rozkład procentowy kobiet i mężczyzn, odzwierciedlający propocję występującą w całej polskiej populacji osób powyżej 60 roku życia, wyodrębniono także kategorie wieku. Przede wszystkim jednak uwzględnić należy miejsca, w których typowano badanych –pierwszy kontakt z badanymi odbywał się poza miejscami gromadzącymi zwykle najbardziej aktywnych i zaangażowanych seniorów (np. kluby seniora, osiedlowe domy kultury), oraz szczegółowość badania, mimo stosunkowo niedługiego czasu trwania wywiadu (ok. 30-40 min.). We wnioskach seniorzy wyłaniają się jako grupa o istotnym kapitale społecznym, której potencjał powinien być na szczeblu lokalnym wykorzystywany wieloobszarowo, czemu sprzyjać mogłoby działanie wg zawartych w raporcie rekomendacji.

Broszura ta jest częścią pakietu edukacyjnego „Jak utworzyć i prowadzić centrum usług społecznych”, sporządzonego przez Kancelarię Prezydenta RP. Powstała ona w związku z ustawą z 1 stycznia 2020r. o realizacji usług społecznych przez CUS – Centrum Usług Społecznych. Wyjaśnia, dlaczego diagnoza jest ważna i przedstawia krok po kroku jej realizacje. Mówi o tym, że powinna ona być źródłem informacji na temat społeczności oraz lokalnych instytucji i organizacji we wszystkich gminach. Zadaniem jej ma być identyfikowanie problemów i podawanie sposobu ich rozwiązywania. Władza centralna ma informować władze gminy o potrzebach jej mieszkańców, a Rada gminy na tej podstawie opracowuje program usług społecznych. Opracowywany przy pomocy diagnozy materiał ma służyć przez 5 lat i może być aktualizowany. Przed przekazaniem diagnozy władzom gminy, powinna ona być skonsultowana ze wspólnotą samorządową. Dobra diagnoza powinna zawierać: wieloaspektowość, kompleksowość, zróżnicowanie metod badawczych i partycypację. Przebieg diagnozy to planowanie, badanie i redagowanie raportu. Ważne jest zestawienie potrzeb i to, w jaki dostępny sposób można je zrealizować. Pytania powinny być odpowiednio sformułowane, a wskaźniki odpowiednie do założeń diagnozy. Wybór metod i technik badawczych zależy od tego, jakich informacji się poszukuje. Broszury powinny być powszechnie dostępne, przejrzyste i autentyczne Końcowy etap to ustalenie wspólnego stanowiska oraz wysłanie raportu z przebiegu konsultacji. Przygotowanie diagnozy przez podmiot zewnętrzny może być niewiarygodne ze względu na brak kontroli niedostateczny kontakt ze społecznością lokalną. Z kolei przeprowadzenie badań przez pracowników CUS – Centrum Usług Społecznych, obarcza ich dodatkowymi obowiązkami. Istnieje też ryzyko braku wsparcia przez władze lokalne. Uniknięcie tych zagrożeń jest możliwe, jeśli zbierze się kompetentny zespół ludzi z CUS – Centrum Usług Społecznych oraz władz lokalnych odpowiedzialnych za całość przedsięwzięcia. Gminy nie mają obowiązku tworzenia jednostek CUS – Centrum Usług Społecznych, mają tylko taką możliwość.  

“Któż z nas nie chciałby oddać głosu na inicjatywę zrzeszającą ludzi, innowacyjną i przyszłościową? Myślę, że każdy. Broszura ,,Dlaczego centrum usług społecznych?” jest skierowana do nas, czytelników, mieszkańców lokalnych oraz obywateli Polski. Tekst ma na celu zapoznanie z nowym projektem prezydenta RP, ale jego głównym celem jest przekonanie odbiorców do tejże jednostki organizacyjnej, a także przedstawieniem jej superlatyw, korzyści. W nawiązaniu do vacatio legis, czyli zapoznaniu się ze zmianami i przygotowaniu do nich, przedstawione są założenia, z którymi odbiorcy powinni się liczyć. Centrum Usług Społecznych (CUS) ma być miejscem, gdzie usługi będą skupione w jednym miejscu, a mieszkańcy dostaną wsparcie bez względu na okoliczności. Jest to projekt przede wszystkim dobrowolny, a nie przymusowy. CUS ma w zanadrzu wachlarz zmian, czyli: 

-Wszystkie opcje w jednej –poprzez połączone ze sobą instytucje, zespoły mają dostęp do wielu funkcji

-Wszyscy członkowie, w różnych grupach wiekowych otrzymają pomoc i wsparcie.

 Najważniejszą funkcją jest jednak integracja wspólnot, gmin i lokalnych społeczności, co uważam osobiście za bardzo dobry pomysł, ponieważ zniweluje to bariery między ludźmi oraz pozwoli na wyjście ze sfery samotności i da poczucie jedności ludziom, tego, iż nie są sami i są w dobrych rękach. CUS integrować będzie się także z instytucjami pobliskimi i zagranicznymi, tak, by dawać doświadczenie i zdobywać je. Nastawione na współpracę, ma pewne założenia, niezbyt wygórowane. Projekt to korekta pewnych błędów z przeszłości, tak jak funkcjonowanie OPS. CUS chce określić, czego brakuje mieszkańcom, na podstawie tego, co już posiadają. Bardzo celnym trafem jest koordynacja działań poprzez głęboką współpracę z innymi stowarzyszeniami i instytucjami. Broszura wspomina także, czym są usługi społecznej co należy przez nie rozumieć. Wspomina o zbieraniu i analizowaniu danych o nich. Zakłada, iż inicjatywa będzie miała na względzie dobro obywatela. Projekt chce inwestować w obywateli, gminy i społeczności i kapitał. 

 Wsparcie i integracja dla osób w różnych sferach życiowych i miejscach pozwoli na stworzenie więzi lokalnej i terytorialnej i poczuciu tożsamości a także zmniejszeniu izolacji.

Poradnik przedstawiający najważniejsze etapy postępowania przy podejmowaniu oddolnych inicjatyw lokalnych, uwzględniający również możliwość skorzystania z zaproponowanych rozwiązań przez organizacje pozarządowe oraz przedstawicieli sektora publicznego. Wprowadza jako model działania model 3P – Przygotuj, Przeprowadź, Pokaż inicjatywę lokalną. Tak też zbudowana jest struktura poradnika w przyjaznym układzie graficznym, wyszczególniającym różnego rodzaju treści składające się na jego całość.
W publikacji omówiono najważniejsze etapy przygotowania zarówno pod względem formalnym jak i merytorycznym inicjatywy lokalnej z uwzględnieniem zapisów Ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie. Wskazuje zarówno na przydatne wzory postępowań jak i na przykłady dobrych praktyk oraz możliwych obszarów wykorzystania. Ciekawe w modelu wydaje się dostrzeżenie istotności upubliczniania działań lokalnych jako ważnego czynnika wpływającego na finalny rezultat podjętych działań ale także jako elementu edukacyjnego w zakresie aktywności obywatelskiej.
Poradnik zawiera zarówno rozwiązania z zakresu prawnego jak i zakresu budowania współpracy między mieszkańcami a samorządami lokalnymi. W poradniku znajdują się także przykładowe wzory dokumentów niezbędne np. przy podejmowaniu uchwały samorządu o inicjatywie lokalnej. 

Publikacja powstała, by – zgodnie z tytułem – inspirować czytelników do podejmowania działań podnoszących jakość polskiego społeczeństwa obywatelskiego. „Inspirator obywatelski” to inicjatywa mająca na celu wzmocnienie społeczeństwa obywatelskiego, swoiste narzędzie edukacyjne skierowane do dwóch grup odbiorców. Pierwsza zasadnicza grupa to ci, którzy z pomocą publikacji-podręcznika sami mogą podjąć działania edukacyjne, czyli m.in. bibliotekarze – osoby pracujące w miejscach, gdzie z założenia zdobywa się wiedzę, ale też w pewien sposób pełniących funkcję ośrodków kształcenia obywatelskiego. Drugą grupę odbiorców stanowią sami obywatele. Motyw przewodni tej publikacji to bowiem koncepcja nieformalnej edukacji obywatelskiej, zakładająca elastyczność, co pozwala na praktykowanie jej wszędzie i przy dowolnej okazji. W pierwszej części „Inspiratora...” znajdziemy artykuły wprowadzające w samo zagadnienie nieformalnej edukacji obywatelskiej wraz z uzasadnieniem potrzeby jej wdrażania oraz wskazówkami dot. jej praktykowania, ze szczególnym uwzględnieniem bibliotek publicznych. Część druga, bardziej obszerna tematycznie, poświęcona jest relacjom między edukacją obywatelską a wyzwaniami rozwojowymi społeczeństwa, wskazując tu nową rolę bibliotek. W tej części „Inspiratora...” można także zapoznać się z przykładami europejskich dobrych praktyk z zakresu nieformalnej edukacji obywatelskiej.

Poradnik to publikacja poświęcona jednemu z najważniejszych wyzwań, jakie stoją przed lokalnymi społecznościami – budowaniu dobra wspólnego. Pierwsza część poradnika przybliża samą ideę dobra wspólnego, ale też trudności, jakie napotkać można próbując tworzyć lokalnie wspólne dobro, a następnie wskazuje, co warto wiedzieć o środowisku lokalnym, aby właściwie rozumieć jego potrzeby i dzięki temu określić, co stanowi dla niego dobro wspólne. W drugiej części publikacji znajdziemy opis specyfiki animacji bazującej na idei wspólnego dobra oraz praktyczne rady, jak tworzyć partnerstwo na rzecz dobra wspólnego, uwzględniające rolę lidera w trosce o dobro wspólne. Poradnik zamykają opisy projektów zrealizowanych w ramach dwóch edycji programu Lokalne Partnerstwa Polsko-Amerykańskiej Fundacji Wolności.

Publikacja dotyczy inicjatywy lokalnej na temat akcji „MASZ GŁOS”, a jej tytuł brzmi: „Jak wspólnie z władzami pracować nad swoimi pomysłami”. Jest to akcja, należąca do ogólnopolskiej inicjatywy, która wspiera mieszkańców w działaniach na rzecz ich najbliższego otoczenia. Publikacja omawia działania i przedsięwzięcia, jakie realizują członkowie danej społeczności lokalnej np. miasta, wsi czy osiedla, chcąc dokonać czegoś dobrego i pożytecznego dla swojej okolicy. Akcję tę podjęła Fundacja im. Stefana Batorego, która powstała w 2006r  w Warszawie. Jest ona skierowana do mieszkańców danej społeczności lokalnej, którzy pragną podzielić się swoimi propozycjami i sugestiami i chcą się wykazać aktywnym działaniem dla wspólnego dobra. Celem akcji „MASZ GŁOS” jest pomoc osobom z całej Polski we współpracy z samorządami oraz w wprowadzaniu stopniowych zmian i angażowaniu do aktywnych działań kolejnych osób. W publikacji zostały szczegółowo omówione wszelkie wytyczne, potrzebne do realizacji wybranych przedsięwzięć i projektów. Dużym walorem akcji „MASZ GŁOS” jest to, że mieszkańcy różnych społeczności lokalnych nie tylko zgłaszają swoje pomysły i koncepcje na wybraną działalność, ale również deklarują się i biorą udział w ich realizacji, poprzez świadczenia pracy, świadczenia pieniężne, rzeczowe lub inne oraz są odpowiedzialni za przyjęte na siebie zobowiązania. Ważnym zadaniem akcji „ MASZ GŁOS” jest pokazanie, że wszyscy ludzie mogą mieć udział w tym co się dzieje w ich powiecie czy gminie. Aktywność i pomysłowość obywateli, oraz dobra wola gminy są tutaj bardzo znaczące, aby wynik pracy ogółu mógł być korzystny i satysfakcjonujący. Kluczowym czynnikiem lokalnej inicjatywy jest ścisła współpraca z samorządami, opierająca się na wzajemnym zaufaniu i lojalności. W publikacji przedstawiono i podano ciekawe przykłady budowania współpracy między obywatelami, a urzędem gminy. Jednym z przykładów może być wybudowanie przez mieszkańców osiedla boiska do gry w siatkówkę, do którego urząd gminy dostarczył im potrzebne materiały. W treści publikacji omówione również zostały ważne działania lokalne, będące istotnym czynnikiem, który korzystnie wpływa na rezultat przyjętych przedsięwzięć. Przykładami takich działań związanych np. z infrastrukturą są m.in. naprawy ulic osiedlowych i chodników, wszelkie remonty szkół czy innych instytucji publicznych. Jeśli chodzi o kulturę, to przykładami mogą być np. renowacje zabytków, wyjścia do teatru czy prowadzenie działalności kulturalnej w placówkach edukacyjnych. Inicjatywa lokalna zajmuje się także podtrzymywaniem i upowszechnianiem tradycji narodowych, poprzez pielęgnowanie polskości oraz rozwój świadomości narodowej. Działa również na rzecz mniejszości narodowych i etnicznych, organizując np. wystawy starych, miejskich pocztówek. Inicjatywa lokalna prowadzi także działalność charytatywną, promującą wolontariat, organizując np. koncerty dla chorych dzieci. Upowszechnia także kulturę fizyczną, przygotowując zawody sportowe, jak biegi przełajowe czy turnieje piłki nożnej. Zajmuje się również działalnością turystyczną, do której należy m.in. organizacja wycieczek.  Inicjatywa lokalna działa także na rzecz ochrony zwierząt i przyrody, a do jej zadań należy np. budowa paśników dla dzikich leśnych zwierząt, jak również budek lęgowych dla ptaków. Publikacja zawiera opis podstawowych dokumentów, które są niezbędne przy podejmowaniu uchwały o inicjatywie lokalnej przez urząd gminy. W publikacji wyjaśnione jest dokładnie, kto i w jaki sposób może zgłosić inicjatywę lokalną, do której ogłoszenia obowiązkowe są dwa głosy, chociaż mile widziane jest poparcie, większej liczby głosów.  

Publikacja powstała w ramach projektu „Gdański model wolontariatu seniorów – krok I” realizowanego przez Regionalne Centrum Wolontariatu w Gdańsku,  dofinansowanego ze środków Rządowego Programu na rzecz Aktywności Społecznej Osób Starszych na lata 2012-2013.  Celem projektu było opracowanie zasad współpracy oraz aktywizacji społecznej osób  powyżej 60 roku życia. Znajduje to odzwierciedlenie w przedstawionym modelu aktywności społecznej seniorów. Ciekawe i innowacyjne  rozwiązanie w ramach modelu to zaproponowany przez jego twórców Gdański Fundusz Senioralny. Drugim filarem modelu było wypracowanie formuły funkcjonowania wolontariatu seniorów. Model przedstawiony w publikacji wynika z przeprowadzonej i opisanej w pierwszej części diagnozy problemowej. Następnie twórcy przedstawiają wypracowane narzędzia i metody aktywizacji społeczno-obywatelskiej seniorów. Na ostatnią część publikacji składa się zbiór wybranych dobrych praktyk zrealizowanych w ramach w/w projektu. 

Publikacja to obszerny i wciąż aktualny swoisty podręcznik tworzenia oraz funkcjonowania Domu Sąsiedzkiego – miejsca, w którym mieszkańcy danej dzielnicy, osiedla etc. mogą aktywnie działać na rzecz swojego otoczenia i innych współmieszkańców, w oparciu o własne siły i zasoby. Przestawiona tu idea Domów Sąsiedzkich zakłada nie tylko wspieranie aktywności społecznej mieszkańców oraz odpowiadanie na potrzeby lokalnych społeczności, lecz przede wszystkim długofalowość tych działań. W publikacji po zapoznaniu się z tłem historycznym powstawania Domów Sąsiedzkich i założeniami do opracowania modelu Domu Sąsiedzkiego znajdziemy więc dokładne wytyczne organizacyjne, wskazówki dot. ewaluacji działań, ale również informacje uwzględniające aspekty finansowe oraz prawne, niezbędne przy planowaniu działania wymagającego, ze swego założenia, długiej perspektywy czasowej.

„Organizowanie społeczności lokalnej – metodyka pracy środowiskowej” Marka Rymszy i Barbary Bąbskiej jest drugim tomem poradnika z tytułowej serii, poświęconym metodologicznym i praktycznym zagadnieniom form pracy środowiskowej opartej na tzw. Modelu Organizacji Społeczności Lokalnej (OSL). Głównym adresatem poradnika są pracownicy lokalnych ośrodków pomocy społecznej, jednak wskazówki w nim zawarte dotyczące pracy na rzecz lokalnych społeczności mogą stanowić cenne źródło informacji zarówno dla  pracowników placówek kulturalnych i oświatowych jak i dla działaczy społecznych i wszelkich aktywizatorów życia społeczno-kulturalnego na poziomie lokalnym. W poszczególnych rozdziałach poradnika znajdziemy szczegółowe informacje dotyczące prac z Modelem OSL – począwszy od charakterystyki, diagnozowania oraz wyszukiwania adresatów działań, poprzez zastosowanie odpowiednich narzędzi przy realizacji działań, wyszukiwanie odpowiednich strategii pracy oraz kwestii dotyczących załatwiania spraw formalnych, a kończąc na konkretnych przykładach ukazujących zastosowanie Modelu OSL w praktyce (Swarzędz, Radomsko, Częstochowa). Treść poradnika jest przedstawiona w zwarty i wyczerpujący sposób. Jednym z tych elementów jest powtórzenie istotniejszych według autorów elementów tekstu na marginesie i wyszczególnione ich kolorem czerwonym. W poradniku zastosowano również ramki z różnymi kolorami tła, odpowiadającymi za trzy rodzaje odniesień do głównej części tekstu. Pierwsza ramka „Z życia wzięte” podaje konkretne przykłady z dokumentacji środowiskowych przeprowadzonych w ramach testowania podejścia OSL. W drugim rodzaju ramki przytaczane są kluczowe fragmenty Modelu OSL. Trzeci rodzaj ramki to odniesienia z literatury przedmiotu kluczowe dla działań środowiskowych. Zastosowanie kolorowych ramek pomaga lepiej zorientować się czytelnikowi w poszczególnych elementach poradnika – jedyne co może budzić pewne zastrzeżenia – z całą świadomością zastosowania autorskiej stylistyki graficznej poradnika – to ramki dotyczące literatury przedmiotu, w których użyto nasyconego koloru czerwonego. Nawet podczas krótszej lektury czytanie odniesień z czerwonych ramek jest męczącym dla oczu doświadczeniem. Poradnik Marka Rymszy i Barbary Bąbskiej jest dobrze opracowanym kompendium wiedzy dla każdego komu zależy na rozwoju swojej metodyki pracy środowiskowej oraz przybliżeniu pomocnych narzędzi, które mają pomóc w osiągnięciu zamierzonych na tym polu celów. Przybliżając założenia Modelu OSL poradnik akcentuje wywołanie trwałej zmiany społecznej i rozwoju wspólnoty – co niewątpliwie jest dojrzałym postulatem, stojącym w opozycji do wielu propagowanych współcześnie działań w przestrzeni kulturowej jakże często nacechowanych powierzchownością i oderwaniem od kontekstu lokalnej społeczności.  

Program który został opisany w Raporcie stanowi część działań związanych z projektem: „Rewitalizacja obszaru ul. Lubartowskiej i dawnego Podzamcza w Lublinie poprzez ożywienie gospodarcze obszaru za pomocą zintegrowanej poprawy zarządzania zasobem komunalnym, działań społecznych i poprawy stanu zabudowy zabytkowej – uzupełnienie Programu Rewitalizacji Lublina dla wskazanego obszaru”. Program opiera się na  danych badawczych min. pozyskanych przez analizę dokumentów oraz wywiady eksperckie. Tak uzyskaną wiedzę wykorzystano przy kształtowaniu modeli aktywizacji społecznej i kulturalnej formułujących program. Raport zawiera ponadto diagnozę problemową omawianego obszaru.  Znajdziemy w nim także opis podjętych od 2015 roku działań aktywizujących w tym obszarze miasta. 

To wzorcowy przewodnik obywatelski dla wszystkich tych, którzy poprzez swoją aktywność chcą realnie wpłynąć na zmiany w mieście i najbliższej okolicy. Zawiera podstawowe informacje dot. funkcjonowania miasta i jego instytucji, uwzględniając szczegółowy zakres ich działalności, przede wszystkim jednak daje wiedzę dot. konkretnych narzędzi, programów itp., z jakich można skorzystać przy podejmowaniu działań na rzecz miasta i/lub jego mieszkańców, a także licznych podmiotów, z którymi można współdziałać. To nie tylko baza danych, ale dokładny informator, zwiększający jednocześnie świadomość mieszkańców miasta i promujący odpowiedzialne, zaangażowane podejście do miejsca, w jakim mieszkają oraz do innych współmieszkańców. Każdy z czterech rozdziałów krok po kroku pokazuje, jak konsultować i opiniować projektów miejskie, a następnie – jak uczestniczyć w ich tworzeniu i wdrażaniu. Przewodnik zamyka indeks najważniejszych haseł pozwalających sprawniej wyszukiwać żądane treści.